Ο πατέρας του Νικόλαος ήταν έμπορος στη Σμύρνη και είχε νυμφευθεί κόρη της γνωστής φιλοπόλιδος οικογενείας Θεσσαλονίκης Αναστάση. Μετά την αποπεράτωση των εγκυκλίων σπουδών στη Θεσσαλονίκη εγκαταστάθηκε σε ηλικία δεκαέξι ετών στη Σμύρνη και έμεινε μέχρι το 1810. Την εκεί παραμονή διέκοψε βίαια ο θάνατος του πατέρα του. Στη δύσκολη αυτή καμπή καταφύγιο, στήριγμα και οδηγός του δεκαοκτάχρονου ακόμη Ιωάννη υπήρξε ο αδελφός της μητέρας του Ιωάννης Δ' Αναστάση, εμπορευόμενος και ταυτοχρόνως Πρόξενος της Σουηδίας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Ο θείος εκτίμησε δεόντως την ευστροφία, δραστηριότητα και υπευθυνότητα του νεαρού ανεψιού και του εμπιστεύθηκε την ευθύνη καινούριας επιχειρήσεως που επί τούτου δημιούργησε στη Μάλτα ονομαστή τότε για το εμπόριο και τη ναυτιλία της. Αυτή η απόφαση σηματοδότησε όλη τη μετέπειτα ζωή του Ι. Ν. Παπάφη. Η Μάλτα έγινε η δεύτερη, η θετή του πατρίδα. Εκεί έζησε την υπόλοιπη μακρόβια ζωή του που έκλεισε στις 16 Φεβρουαρίου 1886, όταν ήταν ήδη 94 ετών.
Το 1822 έκανε την πρώτη μεγάλη στροφή στην επαγγελματική του σταδιοδρομία. Σε ηλικία τριάντα ετών επέλεξε, επιδίωξε και έτυχε να διοριστεί ως δημόσιος μεσίτης. Στις 5 Ιουλίου του 1822 ο αντιστράτηγος της Μάλτας Πάουερ, εξ ονόματος του βασιλέως της Αγγλίας Γεωργίου, τον εξουσιοδότησε να ενεργεί ως δημόσιος μεσίτης στη Μάλτα και στις εξαρτήσεις της. Το 1836 όμως ασθένησε σοβαρά. Η ασθένειά, του τον ανάγκασε να απόσχει από τις εργασίες του επί μακρόν, στάθηκε η αιτία να μην επιστρέψει στο επάγγελμα του δημοσίου μεσίτη.
Στα δεκατέσσερα χρόνια που άσκησε το επάγγελμα του δημοσίου μεσίτη αποκόμισε τόσο μεγάλα κέρδη, ώστε να του επαρκούν όχι μόνο για μια άνετη ζωή, αλλά να κάνει και δωρεές κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητες, να βοηθά συγγενείς και ξένους και να αφήσει στο τέλος τα μεγάλα κληροδοτήματα.
Η ασθένεια του 1836 στάθηκε αποφασιστικός παράγοντας στην αλλαγή του τρόπου ζωής του. Το διάστημα αυτό ασχολήθηκε με τη συγγραφή μελετών και άρθρων οικονομικού περιεχομένου και την παρακολούθηση των χρηματιστηριακών διακυμάνσεων. Ασθενής, απομονωμένος στην οικία του στο Ραμπάτο αντάλλαξε την κινητική δραστηριότητα του παρελθόντος με την πιο συστηματική μελέτη των οικονομικών συγκυριών.
Όταν ανάρρωσε προτίμησε να επενδύει την ευστροφία την πείρα, τις νέες γνώσεις και τα χρήματά του σε μετοχές ατμοπλοϊκής εταιρείας και σε διάφορα χρεόγραφα. Συνδέθηκε στενά με τις χρηματιστηριακές τραπεζικές εταιρείες Baring Brothers & Co στο Λονδίνο Hottιnguer & Co στο Παρίσι, οι οποίες με τις υποδείξεις του προέβησαν στην αγορά ή πώληση χρεογράφων του. Η νέα συστηματική ενασχόλησή του με τη μελέτη των παραγόντων επηρεασμού της εξελίξεως των οικονομικών μεγεθών απέφερε τόσα κέρδη, ώστε στο δεύτερο μετά την ασθένεια του 1836 κομμάτι της ζωής του να έχει αποκτήσει μεγαλύτερη οικονομική άνεση.
Η οικονομική άνεση που απέκτησε έδωσε την αφορμή να εκδηλωθεί ο εσωτερικός πλούτος ενός Παπάφη δωρητού προς θεσμούς και πρόσωπα. Η δωρεά προς το νεαρό Ελληνικό Κράτος, έγινε το 1827 υπό τις ακόλουθες συνθήκες. Ο Ιω. Καποδίστριας στις 28 Δεκεμβρίου 1827 κατέπλευσε στη Μάλτα, για να συναντήσει τον ναύαρχο Κόδριγκτον και να έχει εξηγήσεις για την πολιτική που θα ακολουθούσε, Εκεί του κατέθεσε ο μόλις τριανταπεντάχρονος Ι.Ν.Παπάφης την εκ τεσσάρων χιλιάδων ισπανικών διστήλων δωρεάς, για την οποία επισημαίνουμε ότι ήταν η πρώτη δωρεά προς το νεώτερο Ελληνικό Κράτος.
Ο Καποδίστριας έκρινε ότι η πιο επωφελής για την πατρίδα αξιοποίηση της δωρεάς Παπάφη θα πραγματοποιούνταν με τη συμβολή στην οικονομική ανασυγκρότηση που τότε αποτελούσε πρόβλημα θεμελιώδους προτεραιότητας. Με τη σκέψη αυτή την κατέθεσε ως κεφάλαιο για τη σύσταση της Εθικής Χρηματιστικής Τραπέζης. Ο Κυβερνήτης την επιλογή και ενέργειά του την γνωστοποίησε προς τον Παπάφη. Στην επιστολή του τον χαρακτήρισε ως ένα "από τούς πρώτους θεμελιωτές αυτού του Καταστήματος''.
Τις τέσσερεις χιλιάδες δίστηλα δώρισε, "δια να τα μεταχειρισθεί" ο Κυβερνήτης "εις έργα θεάρεστα προς βοήθειαν των δυστυχούντων΄΄. Αυτή η δωρεά δεν πρέπει να αξιολογηθεί μόνο κατά το μέτρο που φανερώνει την αγάπη και τον πατριωτισμό του Παπάφη. Έχει μεγάλη σπουδαιότητα, γιατί τόνωσε τον Καποδίστρια μετά από τις δυσκολίες που είχαν πηγή αφενός τη στάση της Αγγλίας και αφετέρου την επίγνωση ότι
"...η κατάστασις της Ελλάδος υπήρχεν αθλιεστάτη εις τον ανώτατον βαθμόν...".
Η χειρονομία αυτή του Παπάφη δικαιολόγησε αυτό που ο ίδιος ο Καποδίστριας λίγο νωρίτερα είχε γράψει ότι ΄΄εις τον πολυπαθή και θαυμάσιον τόπον" εκείνο που μόνον έμεινε ήταν "ο αρχαιότροπος των οικητόρων αυτού χαρακτήρ".
Ο Παπάφης πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 1886 σε ηλικία 94 ετών στην πόλη Ραμπάτο της Μάλτας. Σε όλη την διάρκεια της ζωής του, είχε εκδηλώσει αναμφιλέκτως τη φιλοπατρία με το πλήθος των δωρεών, πρώτη από τις οποίες ήταν η προσφορά δια του Καποδίστρια των τεσσάρων χιλιάδων ισπανικών διστήλων.
Ακολούθησε το πλήθος των κληροδοτημάτων του με τελευταίο, εκείνο με το οποίο κατέστησε γενικό κληρονόμο την ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Αλλά την ακραιφνή ελληνική του συνείδηση εξεδήλωσε και στην ηλικία των 74 ετών. Ενώ ήταν κάτοικος της Μάλτας, ζήτησε να του χορηγηθεί η ελληνική ιθαγένεια και να του εκδοθεί από το Ελληνικό Προξενείο στη Μάλτα διαβατήριο. Ως γεννηθείς στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη είχε την τουρκική, και ως κάτοικος της Μελίτης απέκτησε την αγγλική ιθαγένεια.
Η υπηκοότητα μιας μεγάλης δυνάμεως, όπως ήταν n Αγγλία, τον εξυπηρετούσε πλήρως στις μετακινήσεις του προς Αγγλία, Γαλλία, Ελβετία. Ο πόθος του όμως ήταν να αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια. Δυστυχώς έμεινε ανεκπλήρωτος. Ο υπουργός επί των εσωτερικών Χαρίλαος Τρικούπης απάντησε ότι το κώλυμα ήταν τυπικό, διότι "κατά τάς διατάξεις του Αστικού Νόμου" έπρεπε προηγουμένως να "μεταβή είς τήν Ελλάδα καί διαμείνη δύο έτη".
Διαβάστε επίσης:
